راهنمای جامع: چگونه پایان نامه بنویسیم؟

می‌خواهم رازی را با شما در میان بگذارم؛ من همیشه از اسم و نوشتن پایان نامه وحشت داشتم! حتی وقتی به نوشتن این مقاله فکر می‌کردم هم دست و دلم می‌لریزد و تردید داشتم. اما حالا می‌دانم نوشتن پایان نامه چندان هم سخت نیست و فقط به برنامه‌ریزی دست و کارِ حساب‌شده نیاز دارد.

هدف پایان نامه قانع‌کردن خواننده برای قبول حرف و ایدۀ شماست؛ مشکلی ذهن شما را درگیر کرده و برای آن راه‌حلی دارید، پس به دنبال این هستید که خواننده را با استدلال صحیح متقاعد کنید تا ایده و پاسخ شما را شنیده و قبول کنند.

تلاش کرده‌ایم در این مقاله نحوه نوشتن پایان نامه را بررسی کنیم و بگوییم چگونه هر قسمت آن را بنویسید.

مراحل نوشتن پایان نامه

یک پایان نامه شامل چه قسمت‌هایی می‌شود:

• مقدمه
• روش تحقیق
• ایدۀ تحقیق
• نتایج و تفسیر آن و چکیده پایان نامه
• منابع و ارجاعات

به طور کلی پایان نامه شامل موارد بالاست؛ در ادامه به شما می‌گوییم در هر بخش از چه چیزهایی صحبت می‌شود و چگونه آن‌ها را بنویسید.

انتخاب موضوع پایان نامه

در اولین قدم و قبل از شروع پروسۀ نوشتن پایان نامه، باید یک موضوع برای تحقیق خود داشته باشید. موضوع پایان نامه باید خلاقانه و نو باشد.

زمان انتخاب موضوع پایان نامه سعی کنید به این سؤالات پاسخ دهید:

• دوست دارید در چه حوزه‌ای مطالعه کنید؟
• در این حوزه چقدر اطلاعات دارید؟
• چه موضوعاتی را می‌توانید دنبال کنید؟
•  کجا می‌توانید اطلاعات کافی از این حوزه پیدا کنید؟
• از عهدۀ مدیریت موضوع برمی‌آیید؟

دانشجویان دکترا و کارشناسی ارشد در انتخاب موضوع شرایط متفاوتی دارند؛ دانشجوی دکترا قبل از انتخاب نهایی باید تأیید هیئت علمی دانشگاه را داشته باشد اما دانشجوی کارشناسی ارشد می‌تواند موضوعی که به آن علاقه دارد و با رشتۀ تحصیلی‌اش مرتبط است، انتخاب کند و نیازی به تأییدیه ندارد.

شاید با خود بگویید از کجا می‌توانیم موضوع جدید پیدا کنم؛ تحقیقات دیگر فارغ‌التحصیلان منبع خوبی برای شماست، صحبت با اساتیدتان هم می‌تواند راهنمایی‌هایی برایتان داشته باشد.

از جستجو در اینترنت هم غافل نشوید، از طرف دیگر دنبال کردن اخبار روز حوزۀ تحصیلی‌تان هم به شما ایده‌های خوبی می‌دهد. می‌توانید از ترجمه مقاله های جدید برای اضافه کردن اطلاعات به‌روز به پایان‌نامه خود استفاده کنید.

ابتدا مشخص کنید که قصد دارید از این پایان نامه چه نتیجه‌ای بگیرید، صرفاً به عنوان یک پروژۀ کوتاه‌مدت به آن نگاه می‌کنید یا قصد دارید از آن برای اهداف بلندمدت استفاده کنید؟

شاید با خود بگویید از کجا بفهمم موضوع پایان نامه تکراری نیست؛ بعد از انتخاب موضوع، در سامانه ایرانداک استعلام بگیرید و مطمئن شوید سراغ موضوع تکراری نرفته‌اید.

مقدمه پایان نامه

در بخش مقدمه شما از موارد زیر صحبت می‌کنید:

• صورت مسئله اصلی را بیان می‌کنید؛
• هدف خود از انتخاب موضوع تحقیق را توضیح می‌دهید؛
• محدودۀ پژوهش خود را ارائه می‌دهید؛
• بر اهمیت و نکات کلیدی پایان نامه تاکید می‌کنید.
• با تکرار انگیزه‌های خود، ذهن خواننده را برای مطالعۀ ادامه پایان نامه آماده می‌کنید.

بهترین روش برای نوشتن این بخش، بیان کلیات تحقیق و سپس اشاره به جزئیات کارتان است. برای مثال ابتدا به اهمیت موضوع و پیشینۀ تحقیق خود اشاره کنید سپس به فعالیت‌های خود بپردازید.

ساختار معمول یک مقدمه به ترتیب زیر است:

🟠 فرضیه پژوهش

🟠 مشکلات پیشین

🟠 پیشنهاد شما

نکته: مقدمه الزاماً نباید در ابتدای تحقیق آورده شود و اگر در ابتدا آن را نوشتید حتماً در انتهای پایان نامه مروری دوباره بر آن داشته باشید.

به جز مقدمه‌ای که در ابتدای پایان نامه و بعد از فهرست مطالب می‌آورید، در آغاز هر فصل باید مقدمۀ کوتاهی بیاورید.

روش تحقیق

به بخش اصلی پایان نامه رسیده‌ایم!

در این قسمت شما باید…

• از اطلاعات، روشتان برای تأیید درستی کارها و متدهای استفاده شده صحبت کنید؛
• خواننده را کاملاً از آنچه که انجام داده‌اید، به شکلی کاربردی، آگاه کنید؛
• تمام مواردی که رعایت آن‌ها در حین اجرا و آزمایشات ضروری است را توصیف کنید؛
• اگر از پارامترهای خاصی استفاده شده حتماً از آن‌ها گزارشی ارائه دهید؛
• چارچوبی که برای آنالیز داده‌های خود داشته‌اید را توضیح دهید؛
• اگر از نرم‌افزار خاصی استفاده کرده‌اید آن‌ها را ذکر کنید؛

فرض کنید یک محقق یا دانشجوی دیگر در حال خواندن پایان نامۀ شماست؛ باید با خواندن روش تحقیق شما اطلاعات کافی برای انجام دوبارۀ پژوهش شما را به‌دست بیاورد؛ فرض کنید در حال توضیح طرز تهیۀ یک غذا هستید!

برای نوشتن یک روش تحقیق کامل می‌توانید با مدل زیر پیش بروید:

1. ابتدا اطلاعاتی که جمع‌آوری کرده‌اید را شرح داده و بگویید چگونه آن‌ها را جمع کرده‌اید.
2. از چه روشی برای مطالعۀ متغیرها و شرح آن‌ها استفاده کرده‌اید؟ در این قسمت توضیح دهید.
3. در آخر روش آنالیز اطلاعات را توضیح دهید.

نکته: معمولاً در این قسمت نیازی نیست نام محقق ذکر شود و تاکید شما بر روند کار است.

مدل‌ها و ایده‌های تحقیق

متغیری که نتیجه تحقیق به آن وابسته است را در این بخش معرقی می‌کنید. این موضوع هم در نتیجه تحقیق و هم در تفسیر نتایج آن اهمیت دارد و متناسب با اهداف خود هر کدام را به‌خوبی شرح دهید.

نتایج پایان نامه

در این بخش شما از مسائلی که برای آن‌ها این پژوهش را جلو برده‌اید صحبت می‌کنید؛ می‌گویید که با حل معادلات به چه چیزهایی دست یافته‌اید و آزمایشات شما به چه نتیجه‌ای ختم شده است.

به طور کلی باید نتیجه‌ای که از گردآوری این تحقیقات به دست آورده‌اید را بیان کنید و قرار نیست آن‌ها را تفسیر کنید.

• استفاده از نمودار، جدول و تصاویر و اشکال برای نمایش بهتر توصیه می‌شود.
• مشخص کنید که این اطلاعات در چه تاریخ و چه بازه زمانی‌ای به‌دست آورده‌اید.
• از نتایج تاییدکننده و ردکننده فرضیه خود صحبت کنید.
• جزئیاتی که ارائه می‌دهید باید به حدی باشید که مخاطب هم بتواند تفسیر خود را از موضوع داشته باشد.
• در ابتدا نتایج مهم را به شکلی واضح بنویسید.

تفسیر نتایج و چکیده

در انتها باید تفسیری که از نتایج به دست آمده دارید را بیان کنید، پیشنهادات خود را ارائه دهید و بار دیگر مسئله و هدف تحقیق را بازگو کنید. نحوه نوشتن چکیده پایان نامه را در ادامه بخوانید.

در بخش چکیده عنوان پایان نامه، نام نویسنده و خلاصه‌ای از تحقیق و پیشنهادات آورده می‌شود. منظور از خلاصه تحقیق، نکات کلیدی آن است؛ باید موارد اصلی و طلایی پژوهش خود را بُلد و برجسته کنید و اصل مطلب را به خواننده نشان دهید.

این قسمت را باید طوری بنویسید که اگر شخصی برای بار اول آن را خواند، کاملاً متوجه موضوع و اهداف شما شود. خواننده بعد از خواندن چکیده تصمیم می‌گیرد به خواندن پایان نامه ادامه بدهد یا خیر.

ساختار یک خلاصه پایان نامه به این شکل است:

🟣 هدف تحقیق

🟣 آماده‌سازی پیش‌زمینۀ تحقیق

🟣 توصیف موضوعات و فرآیند

🟣 دستاوردها

🟣 نتیجۀ تحقیق

بعضی چکیده را در ابتدای پایان نامه و قبل از مقدمه می‌آورند؛ بهتر است آن را بعد از اتمام نگارش پایان نامه بنویسید؛ در این صورت …

• نتایجی که نوشته‌اید جدید هستند؛
• دید خوبی از نوشته‌های خود دارید؛
• می‌دانید باید دقیقاً چه چیزهایی را بنویسید.

نکته: در این قسمت از جدول، نمودار و یا تصاویر استفاده نکنید و به بخش‌های دیگر پایان نامه ارجاع ندهید.

نقل قول و ارجاعات

بعد از نگارش بخش‌های اصلی پایان نامه، نوبت به نوشتن منابع در پایان نامه می‌رسد.

کوچک‌ترین نقل قولی که از اشخاص، مقاله یا کتابی آورده‌اید باید با ذکر منبع باشد؛ حتی اگر از مقالۀ خود استفاده کرده باشید.

برای ارجاع‌دهی باید طبق اصول و سبک‌های خاص رفرنس‌نویسی جلو بروید. مقالۀ زیر را بخوانید تا با نحوه نوشتن منابع در پایان نامه آشنا شوید.

نکاتی که باید در نوشتن پایان نامه به آن توجه کنید

برای آنکه پایان نامه تمیز و مؤثری ارائه دهید باید نکاتی را در نگارش آن رعایت کرده و پس از اتمام کار حتماً آن را بازخوانی و ویرایش کنید. در این قسمت می‌خواهیم برخی از نکاتی که رعایت آن‌ها به خوانایی و جذابیت پایان نامه شما کمک می‌کند، اشاره کنیم.

• هنگام نوشتن مقدمه میخ را محکم بکوبید! بهترین مکان برای جلب توجه مخاطب مقدمه است، مخاطب به صورت خودکار در مقدمه به دنبال دلیلی برای جذب و ادامه است.
• به پیش‌فرض‌ها فکر کنید! به آنچه ممکن است علیه پایان نامه خود بشنوید، فکر کنید و با توجه به آن اصلاحات را انجام دهید.
• از فونت مناسب استفاده کنید؛ در جدول زیر لیست و سایز فونت‌های مناسب هر بخش را آورده‌ایم:

• فقط خودتان متن را بازخوانی نکنید. برای اینکه اشتباهی از قلم نیفتد، یک یا دو نفر دیگر که از موضوع آگاه هستند، باید متن شما را بخوانند. املای کلمات و نکات دستوری را چک کرده و جملات مبهم را اصلاح کنید.
• اصول نگارش پایان نامه را رعایت کنید. تیترها را باید بُلد بنویسد و از اولین خط پاراگراف فاصلۀ دوبرابری داشته باشد. شماره صفحات در بالا و سمت راست صفحه و یا در پایین و وسط صفحه قرار دهید.

چک لیست طلایی! چطور بفهمیم یک پایان نامه قوی نوشته‌ایم؟

زمانی که پایان نامه خود را مرور می‌کنید سعی کنید به دقت به سؤالات پایین فکر کنید و پاسخ بدهید.

✅ آیا من به سوال اصلی جواب دادم؟

✅ آیا موضع من ممکن است توسط دیگران به چالش کشیده و یا نقض شود؟

✅ اظهارات من خاص و یا درست هستند؟

✅ خواننده بعد از دیدن پایان نامۀ من با خود می‌گوید «خب که چی»؟ (اگر این اولین جمله در ذهن مخاطب باشد یعنی یک قسمت از مسیر را غلط رفته‌اید).

✅ مقالۀ من بدون سردرگمی و مشخصاً از تز من پشتیبانی می‌کند؟

✅ آیا بعد از خواندن پایان نامه من، در ذهن خواننده دو کلمۀ چرا و چگونه می‌چرخد؟ (اگه پاسخ مثبت است یعنی به هدف خود نرسیده‌اید)

سخن پایانی

حالا با مراحل پایان نامه نویسی آشنا شده‌اید؛ سعی کردیم در این مقاله نکاتی را ذکر کنیم و به شما در نوشتن پایان نامه قوی و برنده‌تان کمک کند. برای ویرایش تخصصی پایان نامه خود می‌توانید روی کمک ما حساب کنید. ما در فرایندهای استخراج مقاله از پایان نامه، چاپ مقاله علمی و ترجمه آن نیز تجربه داریم!

اگر پرسشی دارید از ما بپرسید و اگر حس می‌کنید نکته‌ای جامانده، حتما با ما در میان بگذارید! مشتاقانه منتظر نظرات شما هستیم. 🙂