اصول جدانویسی و پیوسته نویسی کلمات در نوشتار فارسی

اگر نمره 20 زنگ املا را هم گرفته باشید، باید بدانید که جدانویسی و پیوسته نویسی کلمات، همیشه دردسرها دارد!

حساسیت موضوع به حدی بالاست که بین علما هم اختلاف است! عده‌ای معتقدند که اگر یک کلمه را به اشتباه جدا از هم و یا سر هم بنویسید، اشتباه است و عده‌ای مخالفند.

اما به طور کلی، دانستن این موضوع در بحث ویرایش اهمیت دارد.

حتی اگر از شما نمره املایی کم نشود، وقتی خواننده متنی از شما می‌خواند و کلماتی با مشکل جدانویسی و سر هم نویسی ببیند، در دیدگاه او اثر منفی می‌گذارد.

مترجمانی که کار ترجمه متن به فارسی، انجام می‌دهند، به این مقاله نیاز خواهند داشت.

همه چیز از کلمات مرکب شروع می‌شود!

بیایید با هم تعریف کلمه مرکب را مرور کنیم. کلمه مرکب از حداقل دو جز معنادار تشکیل شده و معمولاً معنای خود آن با اجزا، متفاوت است.

با توجه به تعریف، قاعده این است که این کلمات متصل نوشته شوند.

آبخوری

آتشدارن

بدهکار

چشمگیر

خشکسالی

حسابدار

حقوقدان

چه موقع سراغ جدانویسی می‌رویم؟

همیشه همه چیز از یک قاعده کلی پیروی نمی‌کند؛ زبان فارسی از آن دسته زبان‌هاست که موارد استثنائی زیادی دارد. در ادامه کلمات مرکبی را مرور می‌کنیم که باید جدا از هم نوشته شوند.

مصدرها و افعال

از موارد جدانویسی در نوشتار فارسی، مصدرها و افعال مرکب هستند؛ مثال:

مصدر مرکب: پیش رفتن، باقی ماندن، نگه داشتن

فعل مرکب: پیش برد، پیش رفت، نگه داشت

نکته: اگر اجزای یک فعل مرکب با هم یک اسم یا صفت بسازد، باید پوسته نویسی را رعایت کنید؛ مثل: پیشرفت، باقی‌مانده، نگهدار.

کلمات مرکب میانوندی

میانوند یک جز بی‌معنی بوده و تنها برای بسط دو کلمه معنادار به ترکیب یک کلمه مرکب اضافه می‌شود.

به جز میانوند a در بقیه موارد، اجزای کلمات مرکب میانوندی باید جدا از هم نوشته شوند.

میانوند «ا»: سراسر، لبالب

میانوند «به»: روبه‌رو، جزبه‌جز، سر به‌زیر

میانوند «تا»: گوش تا گوش

میانوند «در»: تو در ‌تو

کلمات معطوف

کلمات مرکب معطوف با واسطه واو بهم متصل می‌شوند. اصل جدانویسی در نوشتن این دسته از واژه‌ها نیز باید رعایت شود.

مثال: پرس و جو، گشت و گذار، رفت و برگشت.

نکته مهم: در نوشتار امروز بعضی از کلمات مرکب معطوف را به صورت پیوسته می‌نویسند؛ کلماتی مثل جستجو، گفتگو، شستشو.

کلمات دوزبانه

این نکته ممکن است برای مترجمان مهم باشد. بعضی از کلمات متدوال فارسی، از یک جز فارسی و یک بخش بیگانه تشکیل شده‌اند؛ ممکن است بخش فارسی در ابتدای ترکیب آمده باشد یا در انتها.

در این حالت باید از جدانویسی استفاده کنید:

مثال: اسکناس‌شمار، خوش‌تیپ، شیک‌پوش، سرچ‌کردن.

کلمات مختوم به ه ـه غیر ملفوظ

کلمات مرکب زیادی داریم که جز اول آن‌ها به ه ـه ختم می‌شود و برای خیلی‌ها سوال است که باید با این دسته کلمات چه کرد.

این کلمات جدا از هم نوشته می‌شوند؛ مثل موارد زیر:

پیاده‌رو، سایه‌بان، نیمه‌راه، بچه‌دار

واژه‌های مختوم به ی

حالت صحیح نوشتن این دسته از لغات مرکب، به صورت جداگانه است؛ اما خب به صورت پیوسته هم نوشته می‌شوند.

مثال: علی‌زاده، کشتی‎گیر

تلاقی دو حرف همسان، حروف مشابه و هم آوا

دقت کنید، درباره سه حالت مختلف صحبت می‌کنیم:

🔵 اگر جز ابتدایی یک ترکیب مرکب با حرف ابتدایی جز دوم، تمام شود و همسان باشند، باید آن را به صورت جدا بنویسید:

مثل: هم‌مرز، هم‌میهن، کم‌مصرف

🔵 اگر حرف انتهایی جز اول با حرف ابتدایی جز دوم، تشابه داشته باشد باید از اصل جدانویسی استفاده کنید:

مانند: آتش‌سوزی، شب‌تاب، رک‌گو، رنگ‌کار

🔵 در صورتی که حرف انتهایی جز اول با حرف اول، جز دوم هم‌صدا باشد، باید آن‌ها را جدا از هم بنویسید:

مثال: شاخص‌ساز، حقیقت‌طلب

کلماتی که پیوسته نوشتن آن‌ها حالتی بدنما دارد

برای نوشتن برخی از کلمات مرکب، می‌شود از قواعد املایی پیوسته‌نویسی استفاده کرد؛ اما اگر آن‌ها را متصل بنویسید، فرم زیبایی نخواهد داشت. گاهی هم پیوسته نویسی آن‌ها خوانایی آن را دشوار کرده و باعث طولانی شدن کلمه می‌شود.

برای کلمات زیر هر دو حالت صحیح است اما فرم غیر متصل آن کاربرد بیشتری دارد:

شب‌نشینی / شبنشینی

کم‌کاری / کمکاری

حق‌طلب /حقطلب

لاک‌پشت / لاکپشت

زیست‌شناس / زیست شناس

سخن پایانی

امیدوارم پاسخ سوالات خود را در این مقاله پیدا کرده باشید. اگر سوالی دارید، حتما از ما بپرسید.

اگر برای ویرایش متن خود نیاز به کمک حرفه‌ای ها دارید، می‌توانید روی کمک ما در ترنسیس حساب کنید.

مشتاقانه منتظر نظرات شما هستیم.

منبع این مقاله: کتاب مبانی درست‌نویسی زبان فارسی معیار از دکتر ناصر نیکوبخت