Plagiarism یا سرقت ادبی چیست – هرآنچه باید از سرقت علمی بدانید! 

شاید فهم این موضوع در ایران دشوار باشد که دستبرد به آثار علمی، پژوهشی، هنری، خلاقیتی و ادبی جرم است؛ اما خب هست 🙂 یک سبک دزدی رایج در جهان وجود دارد که در ایران چندان به آن توجهی نمی‌شود (توجه کنید نه که انجام نشه، بلکه نسبت به انجام دادنش عذاب وجدانی به فرد خاطی دست نمیده)، نام این سبک دزدی به سرقت ادبی شهرت گرفته است. اما سرقت ادبی چیست؟ سرقت ادبی یا سرقت علمی معادل فارسی عبارت plagiarism است (علما گاهی اونو به طور فینگلیش پلاجیاریسم یا پلیجریزم نیز می‌نویسند) که به معنی انتشار و استفاده بی‌اجازه از متن مقالات، نوت موسیقی، اشعار، ایده و آثار هنری دیگران است.

اگر دانشجو باشید احتمالا عبارت plagiarism یا سرقت ادبی را موقع نگارش یا سابمیت کردن یک مقاله زیاد شنیده باشید. یکی از معضلات ایرانی‌های غیور (و نیز کلاهبرداران دانشمند در سراسر دنیا) برای چاپ مقاله همین سرقت ادبی است. قصد داریم در این مقاله درباره سرقت ادبی (plagiarism) توضیح بدهیم و احیانا برای جلوگیری از بروز این خطا به شما کمک کنیم.

سونامی سرقت ادبی در بین هنرمندان – از مدونا تا حمید هیراد

وقتی سرقت ادبی توسط ستاره­‌‌های مشهور صورت بگیره؛ دیگه به کی میشه اعتماد کرد؟ مثلا می‌شه توقع داشت که مهران مدیری دکور برنامه و ایده برنامه‌شو از تاک‌شوهای هندی کپی نکنه؟ حتی شاید بشه نگاه‌های معروف کیانوش در شب‌های برره رو کپی‌برداری از نگاه‌های لورل هاردی به دوربین دونست؛ خلاصه که سرقت ادبی (نه به اون معنی که بین دانشجویان با لفظ plagiarism شناخته میشه) نه فقط در ایران بلکه در دنیا مثال‌های متعددی داره.
زمانی که آهنگ مشهور فروزن مدونا منتشر شد، چه کسی فکرشو می‌کرد که بعد از گذشت چند سال یک آهنگساز بلژیکی از او بخاطر سرقت ادبی شکایت کنه؟ دانسته یا ندانسته، مدونا نهایتا محکوم شد و قاضی هم پخش و فروش آن را در بلژیک ممنوع اعلام کرد. (خیلی خسته نباشن واقعا) مطمئناً مدونا اولین هنرمند و آخرین نفری هم نیست که متهم به پلاجریزم شده است. گاهی اوقات موضوع سرقت ادبی یک مقداری پیچیده­ می‌شود. مثلاً ممکن است هنرمند شوکه شود و ادعا کند که هیچ اطلاعی از این موضوع نداشته است، یا زمانی متوجه شود که دیگر کار از کار گذشته است. (تو خارژ طرفو می‌کنن تو گونی آبروشم می‌برن!)

تاریخچه سرقت ادبی (Plagiarism) چیست؟

جالبه بدونید در تاریخ، سرقت ادبی یا سرقت علمی از ترانه دزدی شروع شد. شاعر بنام رومی شعری میگه ولی یک آدم زرنگی بدون اجازه، خودشو شاعر این اشعار معرفی می‌کنه. البته آن زمان‌ها تبصره و قانونی برای این نوع سرقت‌ها تصویب نشده بود. بنابراین شاعر اصلی تصمیم می‌گیره که خودشو در متن اشعارخودش معرفی کنه، حتی شاعر جعلی رو هم خطاب قرار میده و کلی بدوبیراه بهش میگه (آبروی نامبرده رو پارکت می‌کنه در واقع).

میخوایید بدونید دقیقا چی ‌می‌گفت؟ در بعضی از اشعار به فرد جاعل گفته بود: “ شما که شعر می‌دزدی حداقل پولش را حساب می‌کردی”. البته با تحقیقات دقیقی که تاکنون صورت گرفته رد سرقت ادبی در آثار شکسپیر و حتی لئوناردو داوینچی هم وجود داشته! چالش سرقت ادبی گویا صغیر و کبیر نمی‌شناسه.

انواع سرقت ادبی (Plagiarism) چیست؟

سرقت ادبی می‌تواند به‌عمد یا تصادفی صورت بگیرد؛ اما در هردو صورت جرم تلقی می‌شود. plagiarism یا همان دستبردهای فکری انواع مختلفی دارد. سعی کردیم در ادامه به صورت مختصر، به معرفی انواع این سرقت نامحسوس بپردازیم.

سرقت ادبی مستقیم یا Direct Plagiarism

سرقت ادبی مستقیم همون دزدی ادبی تو روز روشنه! منظورهمان کپی برابر با اصل یک سوژه است. یعنی یک رونویسی واو به واو از ایده‌ها و طرح‌ها از مرجع اصلی صورت بگیره! (تز دکتری اغلب مسئولان یکی از کشورای دنیا شبیه همین آش شله قلمکاری است که گفتم!)

سرقت علمی از خود یا Self-Plagiarism

قبلا در مقاله‌ای که درباره نگارش مقاله نوشتیم اشاره کرده بودیم که باید ارجاعاتی که به منابع علمی می‌دهیم واضح باشد؛ حالا فرض کنید یک دانشمندی یک مقاله چاپ شده دارد و در مقاله دوم تمام ارجاعاتی که داده به متن مقاله اول خودش باشد! خب هرچقدر تعداد ارجاعات به یک مقاله بیشتر باشد طبیعتا اعتبار آن بیشتر است، برای همین مجلات علمی و دانشگاه‌ها این مساله را یک مدل خطای علمی به‌حساب می‌آورند که دانشجو باید از آن بر حذر باشد. در این روش حتی اگر از متن مقاله خودتان در مقاله دوم عینا استفاده کنید مصداق سرقت ادبی یا همان plagiarism خواهد بود. عجیب است اما واقعیت داره! (یجورایی منطقی هم می‌تونه باشه!)

سرقت ادبی از طریق مونتاژ مقالات معتبر یا Mosaic Plagiarism

گاهی سرقت علمی کاملاً تخصصی صورت می­‌گیرد. یعنی شخص سارق، ایده‌ها و طرح‌­های مرتبط با موضوع پژوهش خودش را در مقالات یا پژوهش‌­های مختلف جستجو می‌کند و بعد با کمی چاشنی خلاقیت، و نیز استفاده از مترادف‌های کلمات کلیدی بدون اینکه ساختار کلی متن به هم بریزد آن‌ها را تغییر می‌دهد. این نوع سرقت ادبی به نام Patch writing هم معروف است. موضوعی که شاید فکر کنید تشخیص آن دشوار است و یا شاید فکر کنید با پارافریز بتوان جلوی تشخیص آن را گرفت؛ اما نرم‌افزارهای تشخیص سرقت ادبی بسیار دقیق‌تر از این حرف‌ها هستند!

سرقت علمی غیرعمدی یا Accidental Plagiarism

در این نوع سرقت ادبی، افراد گاهی به دلیل عدم اطلاع کافی از موارد سرقت علمی یا فراموش‌کردن برخی از بندهای قوانین مربوط به کپی‌برداری، متهم به پلاجیاریسم (plagiarism) می‌شوند.

نوعی نویسندگی به نام شَبَح نویسی یا سایه نویسی Ghostwriting هم وجود دارد؛ البته این سبک نگارش اگر برای پایان‌نامه و مقالات علمی و ادبی استفاده شود جزء موارد سرقت علمی محسوب می‌گردد. در غیراین صورت کاری قانونی است. درهرحال شبح نویسی قدمتی به طول تاریخ دارد. نگارنده‌های گمنام به نام دیگری می‌نویسند و پول می‌گیرند. مثل انواع و اقسام پایان‌نامه فروشی‌های آنلاین و حضوری که در حال فعالیت هستند.

آیا plagiarism غیرقانونی است؟ بستگی داره ایرانی باشید یا نه!

تصور کنید شما شاعر هستید؛ یک خواننده از گرد راه برسد و شعر شما را بخواند و حسابی بترکاند؛ به شما یک پاپاسی حق‌الزحمه بابت ترانه‌سرایی که ندهد هیچ، ادعا کند اشعار شما صرفا الهام‌بخش او بوده (مثلا در اوج خلاقیت، هرجا در متن شما بوستان دیده تبدیل به باغ کرده و هرجا اثری از نگار بوده به یار تعبیر کرده!)
دود از کله شما بلند نمی‌شه؟ قاعدتا می‌شه! طبیعیه که این کار هم بی‌اخلاقی باشه و هم برای جلوگیری از این سبک دزدی قانونی وضع شده باشد.

سرقت از هر نوعی که باشد مال‌باخته را می‌آزارد. لطمه‌های واردشده به خالق اثر را که کنار بگذاریم، در مقوله چاپ کتاب یا مقالات علمی سرقت ادبی سبب پایین آمدن سطح اعتبار دانشگاه‌ها و خدشه بر حیثیت یک ملت می‌شود. تقلب درمسیرعلم‌آموزی انگیزه دانشجویان را می‌گیرد و اگر حصار تحریم ژورنال‌ها و دانشگاه‌های بزرگ بر یک کشور سایه بیندازد سطح علمی رایج در آن کشور را هم تنزل می‌دهد. (این هم از پیام اخلاقی)

مجازات سرقت ادبی (Plagiarism) چیست؟

پیگیری سرقت ادبی و دنبال‌کردن آن در محکمه‌ها در دنیا روند مشخص و مجازات سفت و سختی دارد.
در ایران هم برای مقابله با این کار مجازات‌هایی درنظر گرفته شده ‌است. از زندان تا ممنوعیت از فعالیت و نیز جرایم نقدی؛ اگرچه اگر بنا به مجازات‌کردن خاطیان این عرصه باشد، خیل عظیمی از ایرانی‌ها و هندی‌ها در صدر این فهرست قرار خواهند گرفت.

چه کنیم که مقاله ما دچار Plagiarism نباشد؟

قطعاً بدون هیچ منبع علمی نمی‌توان راه پژوهش و مطالعه را ادامه داد. دقت کنید ادامه داد. درواقع فقط با بررسی یافته‌های دیگران باید مسیر را هموار کرد. Plagiarism سال‌هاست که چالش عظیمی در دانشگاه‌ها به پا کرده و این موضوع  با موتورهای جستجوگر عظیم‌تر هم شده است. هر فردی به‌راحتی می‌تواند منابع تکمیلی مناسبی برای مطالب موردنظرش بیابد و آن‌ها را به‌راحتی کپی و پیست کند.
در آمریکا دانشجویان زیادی به دلیل سرقت ادبی اخراج می‌شوند. بسیاری از دانشجویان نسبت به اتهامات خود معترض هستند، چون آن‌ها اصلاً نمی‌دانستند که مرتکب کار غیرقانونی شده‌اند. همچنان که خیلی از اساتید و دانشجویان آگاهانه سرقت علمی انجام می‌دهند خیلی‌ها هم، به دلیل عدم آگاهی متهم به سرقت می‌شوند. در اینجا به مواردی اشاره می‌کنیم که شر ارتکاب غیرعمدی سرقت ادبی از سر شما باز شود!

پارافریز ضعیف: سرقت ادبی را به جان نخرید!

دربسیاری از موارد، ایده یا طرحی موردپسند قرار می‌گیرد و جا دارد که آن مطلب به مقاله شخصی اضافه شود. درصورتی ‌که پارافریز درست انجام شود جزو موارد سرقت ادبی قرار نمی‌گیرد. اما گاهی فقط کلمات تغییر می‌کنند و ساختار کلی دست‌نخورده می‌ماند. گاهی هم ساختار تغییر می‌کند ولی اصل قضیه دقیقابا همان کلمات پیشین توصیف می‌شود. یادتون نره برای گریز از ننگ سرقت ادبی باید مطلب دقیقا با برداشت صحیح خودتان بازنویسی شود.

نمایش غلط نقل‌ قول‌ها

وقتی می‌خواهید نقل قولی را به مقاله‌تان اضافه می‌کنید حتما همان جمله را بی کم‌وکاست داخل گیومه قرار دهید. چون در بسیاری از موارد با بسط نقل قول‌ها و بدون گذاشتن کوتیشن مارک شما یک ایده دزد تلقی می‌شوید و مقاله‌تان اعتبارش را از دست می‌دهد!

عدم مستندات کافی به مرجع

مقاله‌تان را بر استناد مطلب یا ایده‌ی دیگری می‌نویسید؟ ذکر کامل نام منبع و مرجع در تمامی موارد بسیار پراهمیت است. پاورقی و یک فهرست منابع برای کتاب یا مقاله‌تان را فراموش نکنید.

درک نادرست از منظور یک سورس علمی

وقتی مطالب یک منبع را به‌خوبی درک نمی‌کنید آن‌ها رها کنید و به دنبال منابع دیگری باشید که برایتان قابل‌درک است. زمانی که خوب متوجه اصل مطلب نمی‌شوید بنابراین پارافریز خوبی هم نخواهید داشت. وقتی جان کلام یک مطلب را درست نفهمید، نمی‌توانید به درستی آن را بازنویسی کنید و در مصداق سرقت ادبی قرار می‌گیرد!

کپی‌کردن آرایه‌های ادبی و نمودارها

گاهی افراد عیناً نمودارها، تصاویر، تشبیه‌ها و استعاره‌های ادبی را در مقاله‌شان به کارمی برند. ارجاع دادن به نتایج یک پژوهش از قراردادن نمودار آن در مقاله شما زمین تا آسمان تفاوت دارد! در آثار ادبی هم حق ندارید مستقیما آرایه‌های ادبی و صنایع ادبی به‌کار رفته در یک اثر را که برخاسته از ذهن یک شاعر یا نویسنده بوده، استفاده کنید. حتی تغییر دادن آن هم باید از قاعده‌ای پیروی کنه که خارج از زمین بازی کردن با کلمات باشه!

بعد از رعایت این موارد متن خود را در نرم‌افزارهایی که عدم سرقت ادبی مقاله را بررسی می‌کنند قرار دهید تا شما را در اصلاح مطالبی که از جای دیگر استفاده کرده‌اید کمک کند.

نرم‌افزارهای تشخیص سرقت ادبی

اگرچه اثبات سرقت علمی کار ساده‌ای به نظر نمی‌رسد اما نرم‌افزارهای رایگان و قوی برای جستجوی Plagiarism در دسترس هستند. البته یکسری روش‌های دیگری هستند که از حق محتوا نویس دفع کند. مثلاً غیرفعال کردن کلیک راست برای کپی‌برداری، یا اعلام هشدار برای اجازه حق چاپ توسط وب‌سایت‌ها. در برخی موارد هم ممکن است توسط نگارنده‌های مقالات از DMCA (قانون کپی‌رایت هزاره دیجیتال) شکایت‌نامه‌ای به ISP (ارائه‌دهنده‌های خدمات اینترنتی) آن منطقه ارسال شود.

بررسی سرقت ادبی در مقالات زبان فارسی

سامانه سمیم نور برای بررسی سرقت ادبی مقالات علوم انسانی و اسلامی مناسب است.  

سامانه مشابهت یاب همتاجو: این سامانه توسط هوش مصنوعی مقالات را بررسی می‌کند. برای بررسی تمامی مقالات علوم انسانی، مهندسی و پزشکی قابل‌استفاده است.

بررسی سرقت ادبی در مقالات انگلیسی

برای تشخیص اینکه آیا قسمت‌هایی از متن مقاله که از منابع دیگر استفاده کرده‌اید مصداق سرقت ادبی است یا نه، سری به دو سایت Plagiarism Checker و Duplichecker بزنید.

این نرم‌افزارها توانایی بررسی مقاله‌ی شما از بین میلیاردها وب‌سایت و داده‌های دانشگاهی دارند. قسمت‌های مشابه مقاله را هایلایت کرده و منابعی را پیشنهاد می‌دهند، که می‌توانید آن‌ها را جایگزین مطالب مشکوک خود قرار دهید.

برای پارافریز مقاله و ترجمه مقاله isi فارسی به انگلیسی به ترنسیس اعتماد کنید!

خب یکی دیگه از مطالب ما هم به انتها رسید. دیدید که گاهی افراد از همه جا بی‌خبر دچار گرفتاری سرقت ادبی می‌شوند.

قبل اینکه دشنه تیز سردبیر مجلات علمی به قلبتون فرو بره از این بابت خیال خودتونو راحت کنید. اساتید در مرحله داوری مقاله به هیچ وجه اهل ماستمالی و زیرسبیلی ردکردن نیستند. اگر نیاز به ترجمه فارسی به انگلیسی مقاله داشتید یا احیانا نیاز به انجام پارافریز داشتید می‌توانید از ترنسیس این خدمات را بخواهید.
تجربیات موفق مترجمان ترنسیس شاید تنها علاج کار شما باشه! به امید دیدار …