سرقت ادبی چیست؟ 5 راهکار عملی برای جلوگیری از ریجکت شدن مقالات علمی

بیاید مقاله را با نقل‌قولی از مخترع بزرگ (!) توماس ادیسون شروع کنیم:

«من هفتصد بار اشتباه نکردم، فقط زمانی موفق شدم که آن هفتصد راهی را که موفقیت‌آمیز نبود اصلاح کردم، هر راهی را که عمل نمی‌کرد حذف کردم و در نهایت راهی پیدا کردم که کار می‌کرد، اختراعات دانشمندان دیگر را دزدیدم و به نام خود ثبت کردم».

از گذشته تا امروز سرقت علمی – ادبی به شکل‌های گوناگون وجود داشته و افراد مختلفی مرتکب این نوع سرقت شده‌اند، کسانی که شاید فکرش را هم نمی‌کنید؛ از لئوناردو داوینچی (نه، باور نمی‌کنم! 😭) و شکسپیر گرفته تا جو بایدن و ملانیا ترامپ!

سرقت علمی، فاجعه‌ای است که اگر مقالۀ شما با آن درگیر شود، به دردسر بزرگی می‌افتید! این نوع دزدی به حدی شایع است که اگر کمی فکر کنید خود شما هم به آن محکوم می‌شوید!

اما سرقت ادبی دقیقاً به چه معناست که به این شکل حوزه‌ها و اشخاص مختلفی را درگیر کرده است؟ در این مقاله سعی داریم تعریف دقیقی از سرقت علمی و انواع آن ارائه کرده و بگوییم چگونه می‌توانید مقالات علمی خود را از یک سرنوشت تلخ نجات دهید.

 

سرقت علمی یا دزدی ادبی چیست؟

واژۀ Plagiarism از کلمۀ لاتین plagiarius گرفته شده است؛ این کلمه به معنی آدم‌رباست! فرهنگ لغت Merriam Webster دزدی ادبی را به شکل زیر تعریف می‌کند:

to steal and pass off (the ideas or words of another) as one’s own : use (another’s production) without crediting the source.

دزدیدن و استفاده کردن از ایده‌ها یا کلمات شخص دیگر به‌عنوان ایده‌ها و کلمات خود و به صورت کلی استفاده از تولید فرد دیگر بدون ارجاع به منبع را پلیجیریسم می‌گوییم.

اولین‌بار این لغت در سال 1621 وارد فرهنگ انگلیسی آکسفورد شد و در سال 1999 کمیتۀ اخلاق نشر، تعریف دقیقی برای سرقت ادبی ارائه کرد:

به استفادۀ غیرعمدی، عمدی و یا بی‌ملاحظه از ایده‌ها، عبارات، کلمات و یا استنادات و ادعاهای دیگران بدون توضیح، قدردانی و استناد درست به صاحب اثر یا ایده، سرقت ادبی یا علمی گفته می‌شود.

هنوز باورتان نشده و می‌پرسید واقعاً استفاده از ایده‌های شخص دیگر هم دزدی محسوب می‌شود؟

بله! هر چیزی که مالکیت آن را نداشته باشید و بدون اجازه از آن استفاده کرده و یا اشاره‌ای به منبع آن نکنید، دزدی محسوب می‌شود. Plagiarism در مورد نمودار و تصاویر هم صدق می‌کند.

 

انواع Plagiarism

به طور کلی اگر سرقت در حوزۀ ادبیات باشد، سرقت ادبی نامیده می‌شود، اگر در حوزۀ هنر باشد، دزدی هنری و اگر در یک پژوهش علمی شاهد چنین چیزی باشیم، سرقت علمی اتفاق افتاده است.

هر چیزی در این دنیا به شکل‌های مختلف انجام می‌شود، دزدی ادبی هم مستثنی نیست و همین رویه را در پیش گرفته (!) و در اشکال متنوعی در سراسر جهان اتفاق می‌افتد. اگر اجازه دهید انواع این دزدی بی‌شرمانه را با هم بررسی کنیم.

• سرقت ادبی مستقیم: در این نوع دزدی،کاملاً سرراست و بدون شوخی، جملات و نقل‌قول دیگران را بیان کرده و هیچ اشاره‌ای هم به منبع نمی‌کنند؛ به عبارتی قصد دارند آن را رسماً به نام خود ثبت کنند!
• سرقت ادبی موزاییکی: در این فرم از سرقت ادبی، از چندین متن استفاده می‌کنند و تکه‌های مختلف را در کنار هم می‌چسبانند؛ دقیقاً مانند موزاییک!

اگرچه نتیجۀ این کار یک متن جدید است اما ایده و فکر پشت آن هیچ تغییری نکرده است.

• سرقت ادبی سهوی: دزدی ادبی کرده‌اید اما روحتان هم خبر ندارد؛ چگونه؟ اصول رفرنس‌دهی را به‌خوبی رعایت نکرده‌اید، از آثار خود چیزی نقل کرده‌اید یا بی‌اختیار از چیزی الهام گرفته و خود را در مخمصه انداخته‌اید!
• سرقت ادبی چارچوبی: شاید شما مفهوم جدیدی را برسانید و ایدۀ درون ذهنتان هم از نزدیکی هیچ مقاله‌ای رد نشده باشد، اما استفاده از قالب مقالۀ شخص دیگر هم می‌تواند شما را به دردسر بیندازد! این نوع سرقت ادبی را می‌توان در قالب‌های شعری هم دید.

• سرقت علمی از خود: احتمالاً با خود می‌گویید این که نباید دزدی محسوب شود اما محسوب می‌شود. 🙂

اگر در نگارش مقاله بعدی خود از گفته‌های خودتان بدون اشاره به منبع استفاده کنید، سرقت ادبی در نظر گرفته می‌شود؛ با این حساب دیگر باید جدیت ماجرا را درک کرده باشید!

• نقل‌قول و بازنویسی بدون اشاره به منبع: نوعی از بازنویسی وجود دارد که شما نکات کلیدی منابع مختلف را استفاده می‌کنید و طوری آن را جلوه می‌دهید که انگار تمام این موارد از ایده‌های خود شماست. بازنویسی و پارافریز مقاله اگر به درستی انجام شود ایرادی ندارد اما وقتی نامی از کسانی که از دانششان در مقاله استفاده کرده‌اید نیاورید، مرتکب سرقت علمی شده‌اید.
• سرقت علمی در همکاری: گاهی پیش می‌آید که در پروژه‌هایی که چندین نفر با هم آن را جلو می‌برند، یک نفر احساس زرنگی کند و همه چیز را به نام خود به انتها برساند، یک اقدام بسیار ناجوانمردانه که زحمات نفرات دیگر را زیر سؤال می‌برد.

 البته برعکس این حالت هم دیده می‌شود؛ یعنی یک پروژۀ فردی را به اسم چند نفر ارائه می‌دهند که این مورد هم شامل سرقت علمی می‌شود.

• سرقت علمی با پرداخت هزینه یا تبانی: بارها پیش آمده که در سطح شهر تبلیغاتی مبنی بر نوشتن پایان‌نامه یا مقالۀ علمی ببینیم. استفاده از این نوع مقالات دزدی است، حتی اگر فردی که مقاله را نوشته کاملاً راضی باشد و با میل و رغبت اثرش را به شما داده باشد. این موضوع تنها با پرداخت پول نیست و گاهی هم به‌صورت تبانی اجرا می‌شود.

 

قوانین در مبارزه با سرقت ادبی چه می‌گویند؟

بیایید به برخی دیگر از پیامدهای Plagiarism بیندیشیم:

اول از همه در پروژه‌ای که برای آن تلاش زیادی کرده‌اید (شاید هم نه!) شکست می‌خورید. ممکن است از دانشگاه اخراج شوید؛ اگر خوش‌بینانه به ماجرا نگاه کنیم، در بهترین حالت از دانشگاه تعلیق می‌شوید! در انتها هم به شهرت می‌رسید، منتهی شهرتی ناخوشایند! شما تبدیل به دزدی بد آوازه می‌شوید که دیگر کارش تمام شده است!

خوب است که این قوانین را هم بشناسیم:

در ایران هم برای مبارزه با سرقت ادبی قوانینی وجود دارد، البته این قوانین خیلی سخت‌گیرانه نیستند و افراد زیادی به‌راحتی خود را از مجازات‌ها رها کرده و یا اصلاً زیر بار سرقت ادبی نرفته‌اند!

هر نوشته‌ای در حوزۀ ادبیات یا دیگر حوزه‌های علمی و هنری تحت حمایت قانون است؛ از جمله مقرراتی که در ایران برای مبارزه با سرقت ادبی وضع شده قانون حمایت از حقوق مؤلفان و هنرمندان و قانون مطبوعات است. فرد خاطی به زندان، پرداخت جریمه و یا منع فعالیت محکوم خواهد شد.

اما در دیگر کشورها، نه‌تنها دولت‌ها بلکه دانشگاه‌ها هم قوانین سختی برای جلوگیری از سرقت ادبی دارند و بسته به شرایط موجود، مجازات سرقت ادبی از کسر امتیاز شروع شده و به اخراج از دانشگاه ختم می‌شود.

 

چه کنیم که سرقت ادبی گریبان مقالۀ ما را نگیرد؟

ممکن است با خود بگویید وقتی نمی‌توانیم از صحبت دیگران در مقالات و تحقیقات خود استفاده کنیم، چگونه باید به تحقیق خود اعتبار دهیم؟ خوشبختانه قرار نیست همه چیز انقدر ترسناک و دور از دسترس باقی بماند، راه‌های خیلی ساده‌ای برای پرهیز از سرقت علمی وجود دارد.

در این بخش قصد داریم به شما بگوییم چگونه مقالۀ خود را به‌سلامت از این مرحله عبور دهید.

1. حتماً منبع را ذکر کنید

زمانی که قصد دارید ایدۀ شخص دیگری را بیان کنید، متناسب با الگوی سبک رفرنس‌نویسیِ مقالۀ خود، نام شخص، منبع و دیگر عناصر استنادیِ ضروری را بنویسید. در روش‌های ارجاع‌دهی مختلف این موضوع کمی تفاوت دارد، گاهی اشارات، درون‌متنی است و در پاورقی توضیحات بیشتر داده می‌شود و گاهی هم در فهرست منابع.

روش‌های رفرنس‌دهی مختلف با قوانینی متفاوت وجود دارد که شما می‌توانید با توجه به موضوع پژوهشتان یکی از آن‌ها را انتخاب کنید؛ نکتۀ مهم در استفاده از روش‌های ارجاع‌دهی این است که در تمام متن با یک سبک خاص جلو بروید.

2. پارافریز متن فراموش نشود

پارافریز تخصصی متن راهی عالی برای استفاده از منابع دیگر در پژوهش شماست؛ اما مراقب باشید، بازنویسی ایده‌ها و جملات دیگران مانند شمشیر دو لبه است و اگر به درستی انجام نشود، باید به استقبال دردسرها بروید.

در پارافریز شما باید برداشت خود از متن منبع را بنویسید، قرار نیست فقط معادلی برای کلمات پیدا کنید و با کمی تغییر، همان پاراگراف را در متن خود جای دهید. یک قالب متناسب انتخاب کرده و مفهومی که در ذهن دارید را بنویسید. فراموش نکنید که شما هنوز هم در حال استفاده از ایدۀ شخص دیگری هستید، پس ذکر منبع را فراموش نکنید.

پ.ن: زمانی که یک متن را پارافریز می‌کنید نباید ایدۀ اصلی نویسنده را تغییر دهید.

با کمی جستجو می‌توانید سایت‌هایی را بیابید که به قول خودشان متن شما را رایگان برایتان پارافریز کرده و تحویل می‌دهند. از ما به شما نصیحت، اصلاً و ابداً به چنین ابزارهایی اعتماد نکنید؛ باور کنید همان‌طور که هیچ گرانی بی‌حکمت نیست، هیچ ارزانی هم بی‌علت نخواهد بود! اینجا که صحبت از یک ابزار رایگان است.

3. علامت نقل‌قول بگذارید

اگر می‌خواهید در مقاله‌تان از یک نقل‌قول مستقیم استفاده کنید و کلمه‌به‌کلمه، جملۀ مرجع را بیاورید، باید از علامت نقل قول استفاده کنید. علامت « » ساده‌ترین و در دسترس‌ترین راه مبارزه با سرقت ادبی است.

البته علاوه بر درج علامت نقل‌قول باید به منبعتان نیز ارجاع دهید.

4. پس ایده‌های خودتان چه می‌شود؟

این مقالۀ شماست، پس باید نظرات خودتان هم در آن باشد. اگر برای ارائۀ نظر خود از منبع دیگری برای ساخت چارچوب استفاده کرده‌اید، موارد بالا را فراموش نکنید. حواستان به دزدی ادبی از خود هم باشد؛ دستورالعمل‌هایی که برای ارائه پژوهش خود دارید را بررسی کنید، ممکن است شما اصلاً اجازۀ استفاده از تحقیقات قبلی خود را نداشته باشید.

ذکر این مورد شاید به نظرتان عجیب بوده باشد، اما افرادی زیادی هستند که هیچ علمی از خود ندارند و صرفاً با جمع‌آوری اطلاعات از پژوهش‌های دیگران به دنبال ایجاد مقالۀ قوی هستند.

5. از ابزار تشخیص سرقت ادبی استفاده کنید

گاهی حین نوشتن بدون اینکه متوجه باشید، از برخی عبارات به گونه‌ای استفاده کرده‌اید که بدون ارجاع‌دهی، دزدی علمی محسوب می‌شود. در این مواقع ابزار تخصصی تشخیص سرقت ادبی نجات‌دهندۀ شما خواهد بود.

این ابزارها که معمولاً به صورت آنلاین هستند، متن شما را اسکن کرده و برایتان مشخص می‌کنند در چه قسمت‌هایی مرتکب سرقت ادبی شده‌اید؛ حتی در مواردی برای شما لینکی از منبع هم می‌گذارند.

پیشنهاد می‌کنیم بخش ابزار تشخیص سرقت علمی را از دست ندهید چون برای شما چند ابزار کاربردی و قوی برای تشخیص سرقت علمی آورده‌ایم.

 

چک‌لیست پیشگیری از سرقت ادبی داشته باشید

می‌توانید از چک‌لیست پایین استفاده کنید تا مطمئن شوید تحقیق شما درگیر دزدی ادبی نشده است.

💡 وقتی از کلمات شخص دیگری استفاده کردم، علامت نقل‌قول را هم گذاشتم.

💡 در قسمتی که باید پاراگرافی از شخص دیگر می‌آوردم، متن را به‌درستی پارافریز کردم.

💡 هر بار که ایده‌ای از شخص دیگر یا اطلاعاتی از منبع دیگر آوردم، به منبع استناد کرده‌ام.

💡 تمام منابعی که ذکر کردم در فهرست منابع آورده‌ام.

💡 در تمام تحقیق از یک سبک ارجاع‌دهی مشخص استفاده کرده‌ام.

💡 با استفاده از قسمت‌هایی از تحقیق قبلی خود، دزدی ادبی نکرده‌ام.

💡 مقالۀ خود را با یک ابزار تشخیص ادبی مطمئن، ارزیابی کرده‌ام.

 

ابزار تشخیص سرقت علمی

درست است که می‌توان با بررسی تمام جزئیات مقاله، تا حدی آن را کنترل کرد اما بعضی اوقات یک پاراگراف می‌تواند مشکل‌ساز شود. در این مواقع می‌توانید از نرم‌افزار تشخیص سرقت ادبی استفاده کنید و ریسک موجود را به کمترین حد خود برسانید.

این نرم‌افزارها، آنلاین بوده و با دسترسی به تحقیقات علمی و میلیون‌ها صفحۀ وب، می‌توانند به خوبی متون شما را آنالیز کنند تا خیالتان از همه چیز راحت باشد.

در لیست پایین ما چند ابزار رایگان هم معرفی کرده‌ایم اما پیشنهاد ما به شما این است که برای اطمینان کامل، از ابزارهای قوی‌تر استفاده کنید، حتی اگر برای شما هزینه داشته باشد.

iThenticate

این ابزار به طور تخصصی برای ارائه خدمات به ناشران و دانشگاه‌ها ایجاد شده است. iThenticate با دسترسی به بیش از 150 میلیون تحقیق علمی به یکی از دقیق‌ترین نرم افزارهای تشخیص Plagiarism تبدیل شده است.

✔ نکات مثبت:

• برای ارسال فایل با حجم بالا محدودیتی ندارید.
• این ابزار پایگاه دادۀ بسیار وسیعی دارد.
• فرمت‌های مختلف را پذیرفته و بررسی می‌کند.

❌ نکات منفی:

• رایگان نیست و هزینۀ بررسی هر مقاله نسبتاً زیاد است. (بررسی هر مقاله 100 دلار هزینه دارد)

Copyleaks

Copyleaks یکی از سایت‌های رایگان و کاربردی است و با استفاده از آن می‌توانید تا 100 مقاله را بررسی کنید! برای برخورداری از تمام امکانات باید نسخه پریمیوم داشته باشید.

✔ نکات مثبت:

• تمام زبان‌ها را پشتیبانی می‌کند.
• پایگاه دادۀ داخلی آن وسیع بوده و نتایج دقیقی به شما ارائه می‌دهد.
• می‌توانید اصالت متن یک فایل را چک کنید.

❌ نکات منفی:

• می‌توانید در هر ماه فقط تا 2500 کلمه را بررسی کنید.

DupliChecker

یک ابزار رایگان برای تشخیص اصالت متون شماست، با DupliChecker فایل PDF یا Word و حتی عکس را بررسی کنید.

✔ نکات مثبت:

• کار با آن ساده بوده و پیچیدگی ندارد.
• کاربرانی که ثبت‌نام کرده‌اند، می‌توانند در روز تا 50 مورد بررسی انجام دهند.

❌ نکات منفی:

• کاربرانی که در سایت عضو نشده‌اند روزانه می‌توانند یک بررسی انجام دهند.
• برای کسانی که بیشتر از 50 مورد را می‌خواهند بررسی کنند، نسخه پولی در نظر گرفته نشده است.
• در جستجوها با محدودیتی 1000 کلمه‌ای مواجه می‌شوید.

Grammarly

از میان تمام ابزارها، Grammarly را می‌توان یکی از بهترین‌ها دانست. گرامرلی علاوه بر این که برای بررسی سرقت علمی مقالات بسیار کاربردی است، می‌تواند اشتباهات نگارشی، املایی و ساختاری متن شما را هم ویرایش کند. این سایت کاملاً رایگان نیست و برای استفاده از تمام امکانات باید نسخه پریمیوم تهیه کنید.

✔ نکات مثبت:

• سرعت پردازش بالایی دارد.
• خیالتان از امنیت اطلاعات راحت است.
• پایگاه داده‌ای قوی دارد.
• متن شما را ویرایش می‌کند.

Quetext

در نسخۀ رایگان Quetext، متن را در وب‌سایت جای‌گذاری و با توجه به محتوا با سایر مواردی که در پایگاه داده‌اش وجود دارد، مطابقت می‌دهد. البته گزارش‌های نامحدود فقط در نسخۀ پریمیوم قابل‌استفاده است.

✔ نکات مثبت:

• رایگان است.
• فناوری تحلیل و جستجوی بهتری نسبت به سایر ابزار دارد.
• می‌توانید با آپلود چند فایل، بررسی انبوه‌تری داشته باشید.

❌ نکات منفی:

• نسخۀ رایگان آن از فناوری Deep search برخوردار نیست.

SmallSEOTools

کار با ابزار رایگان SmallSEOTools هم بسیار ساده بوده و تنها با جای‌گذاری متن در فضای در نظر گرفته شده، در چند ثانیه، اصالت متن بررسی می‌شود.

✔ نکات مثبت:

• برای بررسی اصالت محتوای وب هم مناسب است.
• می‌توانید اسناد خود را از Dropbox یا Google Drive آپلود کنید.

❌ نکات منفی:

• نسخۀ رایگان به‌اندازۀ ابزارهایی مثل گرامرلی قوی نیست.

Whitesmoke

یکی از بهترین ابزارهایی که می‌توانید برای بررسی Plagiarism متون مختلف پیدا کنید Whitesmoke است. علاوه بر بررسی اصالت متن، ایرادات دستوری و نگارشی را هم اصلاح می‌کند.

 ✔ نکات مثبت:

• متن را با صفحات زیادی مقایسه می‌کند تا به دقیق‌ترین شکل ممکن مقالۀ شما را از نظر سرقت ادبی و علمی بررسی کند.
• کار با آن آسان است.
• مقالات پژوهشی را به‌خوبی پشتیبانی می‌کند.
• به صورت آنلاین هم در دسترس است.

❌ نکات منفی:

• پایگاه دادۀ این سایت به اندازه گرامرلی وسیع نیست.

PaperRater

PaperRater یک ابزار چندمنظوره است و در بیش از 140 کشور جهان استفاده می‌شود. برای استفاده از امکانات بیشتر باید حساب پولی تهیه کنید.

✔ نکات مثبت:

• تصحیح اشتباهات دستوری و املایی را هم در کنار بررسی سرقت ادبی انجام می‌دهد.
• نتایج را در چند ثانیه ارائه می‌دهد.

❌ نکات منفی:

• امکان ذخیرۀ گزارشات وجود ندارد.

Plagiarisma

تشخیص سرقت علمی با ابزار Plagiarisma ساده و راحت است و پشتیبانی از زبان‌های مختلف، آن را به یکی از موارد مناسب این لیست تبدیل کرده است اما نسخۀ رایگان این سایت، محدودیت دارد و نمی‌توانید تعداد دفعات زیادی مقالات را بررسی کنید.

✔ نکات مثبت:

• تمام زبان‌ها، از جمله فارسی را پشتیبانی می‌کند.
• رایگان است.
• کار با آن ساده است.
• می‌توانید در فرمت‌های مختلف فایل آپلود کنید.
• می‌توانید یک URL را برای بررسی سرقت ادبی ارائه دهید.
• با نصب افزونه‌های این سایت، می‌توانید متن خود را سریع‌تر بررسی کنید.

به جز مواردی که در بالا ذکر شد، برای بررسی سرقت ادبی مقالات فارسی می‌توانید از دو سامانۀ زیر استفاده کنید:

1. سامانه سمیم نور: این سامانه برای بررسی سرقت علمی در مقالات علوم انسانی و اسلامی گزینۀ مناسبی است.
2. سامانه همتاجو: تشخیص سرقت علمی در مقالات مهندسی، پزشکی و علوم انسانی به وسیله هوش مصنوعی با این سامانه ممکن است.

 

حالا که سرقت ادبی را شناختید …

حالا تعریف سرقت علمی را می‌دانید، از مواردی که سرقت محسوب می‌شود، آگاهی دارید و می‌دانید چگونه باید از آن اجتناب کنید و پروسۀ داوری مقاله علمی را پشت سر بگذارید.

سعی کردیم با معرفی چندین ابزار قوی به شما کمک کنیم تا مقالۀ خود را از خطر ریجکت‌شدن نجات دهید. اگر سؤالی دارید که در این مطلب پاسخ آن را پیدا نکردید، حتماً از ما بپرسید.